नागरिक सर्बोचत्ता

gful/s ;jf]{Rrtf, /fli6«otf / /fhLgfdf

      clxn] d'n'ssf] /fhgLltdf gful/s ;jf]{Rrtf / /fli6«otfsf] ;jfn rsf]{ ?kdf p7]sf] 5 . d+qL kl/ifb\n] g]kfnL ;]gfsf k|wfg ;]gfkltjf6 :kli6s/0f lnPsf]  ljifon] pTkGg ljjfb k|wfg d+qLsf] /fhLgfdf ;Dd k'Uof] .  :kli6s/0fsf] k|f/De b]lv cGt ;Ddsf ;a} sfd sf/jflx / 36gfqmdn] ;/sf/sf] cIfdtf, ckl/kSjtf / ljj]slxgtfdfq b]vfPg a? of] 36gfn] dfcf]jfbL leq ;';'Kt cj:yfdf/x]sf] clwgfosjfbL rl/q,  ;j{;QfjfbL Jojxf/sf] dgf]lj1fgnfO{ ;txdf Nofof] . kl/0ffd :j?k dfcf]jfbLsf] nf]stflGqs d"No / dfGotf ;lxtsf] zfQLk"0f{ /fhgLltdf cjt/0f b]Vg rfxg] g]kfnL hgtf lg/fz eP . dfcf]jfbLnfO{ k|fKt z+sfsf] nfe ;dfKt eof] .

      of] kl/l:ylt k|wfgd+qL ;d]t /x]sf dfcf]jfbL cWoIf k'iksdn bfxfnsf] :jljj]ssf] pkh xf] jf kf6L{ leqsf] cg'bf/jfbL k+lQm ;dIf k|r08sf] cfTd;dk{0f  < of] a]Un} ljZn]if0fsf] laifo aGg ;Sb5 . h] xf]; o;} ;Gbe{df dfcf]jfbL j[tjf6 p7]sf] gful/s ;jf]{Rrtf / /fli6«otfsf] cnfk ljnfk cfkm\gf] unt /0fgLlt / c;kmn sfo{of]hgfsf] 9fs5f]k ug]{ k|oTgsf ?kdf k|o'Qm zAbhfndfq xf] eGg] tYo ;xh ?kn] a'em\g ;lsG5 .

      gful/s ;jf]{Rrtfsf] ;jfn M gful/s ;jf]{Rrtf eg]sf] hgtfsf] ;jf]{Rrtf xf] . nf]stflGqs dfGotfdf ;fj{ef}d;Qf / /fhsLo ;Qf hgtfdf lglxt x'G5 . h;nfO{ hgtfn] cfkm\gf k|ltgLlw dfkm{t k|of]u ub{5g . hgtfsf] ;fj{ef}d;Qf / /fhsLo ;Qfsf] k|of]usf] ljlw ;+ljwfgn] lgwf{/0f u/]sf] x'G5 . gful/s ;jf]{RrtfnfO{ cd't{ jf lg/k]If ?kdf x]g{ jf cfTdlgi7 tj/n] JofVof ug{ ldNb}g . gful/s ;jf]{Rrtf ;+j}wflgs ;jf]{Rrtfsf] 5ftf d'gL /xG5 / o;sf] :yfkgf jf ;+/If0f ;+ljwfgsf] bfo/f leqjf6 vf]lhg' kb{5 . olb zf;sn] ;+ljwfg / sfg"g k|lts"n nx8sf] e/df u/]sf] lg0f{onfO{ gful/s ;jf]{Rrtfsf ?kdf l:jsf/ ug]{ xf] eg] s'g} a]nf klg tfgfzfx hGdLg ;Sb5 . lgjf{rgjf6 :yflkt ;/sf/ clwgfosjfbdf ?kfGt/0f ePsf ljZjdf tdfd pbfx/0f 5g .

      ;]gfdfyL gful/s :jtGqtfsf] l;4fGt eg]sf] ;/sf/sf] gLltsf] cGtLd lg0f{o gful/sjf6 x'G5  ;]gf lgof{0fdf dfWod dfq /xG5 . o; l;4fGtsf] cy{ gful/s ;/sf/n] /fi6« / ;]gfsf] lxtdf ;+ljwfg / sfg"g ;Ddt tj/n] ;]gfnfO{ ;d]t ljZjf;df lnO{ lg0f{o ug]{ eg]sf] xf] . gful/s ;/sf/sf gfddf k|wfgd+qLn] u/]sf] h];'s} lg0f{on] gful/s ;jf]{Rrtfsf] /Iffsjh k|fKt ug{ ;Sb}g . dfcf]jfbLn] /fli6«o ;'/Iffsf] d]?b08sf] ?kdf :yflkt g]kfnL ;]gfdfyL cjfl~5t lgoGq0f ul/ /fli6«o ;]gfnfO{ dfcf]jfbL ;]gfsf ?kdf ?kfGt/0f ug{ rfx]sf] 36gf gful/s ;jf]{Rrtfsf] ;jfn x'g ;Sb}g . of] dfcf]jfbL ;jf]{Rrtfsf] ;+:yfkgjf6 clwgfosjfbpGd"v ofqfsf] k|f/De lyof] . c;kmntfn] dfcf]jfbLnfO{ ljlIfKt agfof] . ;j{;Qfjfbsf] lj?4df d'n's hf]ufpg plePsf /fi6«klt nufotsf ;a} ;+:yf / JoQmLnfO{ zq' b]Vg' dfcf]jfbL b[li6sf]0fn] :jefljs aGof] .

      dfcf]jfbL ;d]tsf] ;xsfo{df k|rngdf cfPsf] g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg,@)^# nf]stflGqs ;+ljwfg xf] . o;sf] wf/f @ n] gful/ssf] ;jf]{Rrtf sfod u/]sf] 5 . ;+ljwfgsf] wf/f #& n] d'n'ssf] sfo{sfl/0fL clwsf/ d+qLkl/ifb\df lglxt ul/ of] ;+ljwfg / sfg"gsf] clwgdf /lx d+qLkl/ifb\n] /fHo Joj:yf ;+rfng ug]{ Joj:yf u/]sf] 5 . o;} wf/fn] ;/sf/nfO{  ;+ljwfg / sfg"gsf] clwgdf /flv ;+j}wflgs ;jf]{Rrtf jf  ljlwsf] zf;gsf] k|Tofe"lt u/]sf] xf] .

      ;frf] cy{df b]zdf ;+ljwfgn] zf;g ub{5 ;/sf/ ;+ljwfg dfyL jf aflx/ x'g ;Sb}g . clxn]sf] ljjfb ;Gbe{df cGtl/d ;+ljwfgsf] wf/f $# cToGt dxTjk"0f{ ePsf] x'bf pNn]vlgo 5 . wf/f $# n] g]kfn ;/sf/ ;+rfngsf] l;4fGt / gLltut cfwf/ tf]s]sf] 5 . ;+o'Qm hg cfGbf]ngsf] efjgf / ;xsfo{nfO{ ;/sf/ ;+rfngsf] d"n l;4fGt dfGb} To;} cg'?k /fhgLlts ;xdltsf cfwf/df /fHo Joj:yf ;+rfng ug{ ;+ljwfgn] ;/sf/nfO{ lgb]{zg u/]sf] 5 . dfcf]jfbLn] o;sf] ljkl/t ;/sf/df /x]sf cGo /fhgLlts bnx?sf] :ki6 c;xdltsf lar k|wfg ;]gfklt af/] lg0f{o dfq  lnPg a? wf/f !$$ sf] 7f8f] pn+ª3g ul/ avf{:t / lgo'QmL ug]{ sfd u/\of] . lg0f{o af/] /fi6«kltnfO{ hfgsf/L ;d]t glbg] 36gfn] ;+ljwfgsf] lvNnL p8fpg] sfd dfq ePg, o;n] dfcf]jfbL lgotdf uDeL/ if8oGqd"ns p2]Zo /x]sf] b]lvof] .

      s= k|r08sf] zQmLvf]/sf] efif0fn] tYosf] k'g{k'li6 eof] . /fHosf]ifjf6 n8fs'nfO{ egL /sd lnO{ xltof/ lsGg], dfcf]jfbL n8fs' ;]gfdf ;dfof]hg u/L b]zsf] ;]gfnfO{ dfcf]jfbL ;]gf agfpg], kf6L{sf] ;dfgfGt/ ;]gf /fvL /fVg,] ;dfof]hg x'g g;s]sfnfO{ pSt b:tfdf /fvL tflnd lbg], ljutdf bnx? lar ePsf ;xdlt ;xsfo{ Pstf tyf lgjf{rg h:tf] nf]stflGqs k|lqmof leq ljb|f]x vf]Hg] / k|sf/fGt/df /fHo sAhf ug]{ s= k|r08sf] ;':ki6 dfu{lrq k|s6 eof] .

      ;]gfklt k|s/0f g]kfnL ;]gfsf] Pp6f kbflwsf/L jf cd's JoQmLsf] ljifo dfq klg xf]O{g . o; k'j{ g} JojzfoLs / :jtGq ;+rf/ dfWod l;sf/ eO{ ;s]sf x'g . clwgfosjfbsf] xltof/ Gofokflnsf tkm{ klg k6s k6s tl;{Psf] xf] . Gofokflnsf / :jtGq ;+rf/ h:tf nf]stGqsf cfwf/:tDedf wfjf af]Ng], /fli6«o ;'/Iffsf] cGtLd k+QmL g]kfnL ;]gf ;dfKt u/L ;Qf sAhf ug]{ /0fgLlts p2]Zoåf/f lgb]{lzt sfo{ /f]Sg /fi6«kltjf6 ePsf] O{dfGbf/ k|oTgdf ;+ljwfgsf] efjgf n's]sf] 5 . ;du| ;+ljwfg / nf]stflGqs k4tL arfpg /fi6«kltnfO{ of] x}l;ot ;+ljwfgn]] k|bfg u/]sf] 5 . of] Pp6f wf/fdf cIf/ vf]Hg] / zflAbs JofVof ug]{ ljifo xf]O{g . of] t ;du| ;+ljwfgsf] ;f/ / dd{df cGt/lglxt ljifo xf] . / o;nfO{ To; cy{df x]g{ / aem\g klg h?/L x'G5 .

/fli6«otfsf] ;jfn M rsf]{ /fi6«jfbsf] gf/f sDo'lgi6 cfGbf]ngsf] gofF d'2f xf]O{g\ . g]kfndf tfgfzflx larf/n] xd]zf /fi6«jfbsf] rsf]{ s'/f dfq u/\of] t/ Jojxf/df slxn] /fi6«jfbL lrGtg b]lvPg . dfcf]jfbL /fi6«jfb cfkm' lhGbfjfb eGbf klg c? d'bf{jfbsf] cfwf/jf6 lgb]{lzt 5 . of] /fi6«jfbL lrGtgdf lgtfGt 4}w rl/q / kfgLsf] kmf]sf h:tf] k|a[lt b]lvPsf] 5 .

      :ofnn] c+u'/ vfg pkmL{ pkmL{ k|of; ubf{ klg l6Kg g;s] kl5 c+u'/ t cldnf] /x]5 eg]sf] pvfg s= k|r08sf] /fi6«jfbdf rl/tfy{ ePsf] 5 . Pp6f ;fj{ef}d ;Qf ;DkGg d'n'ssf] sfo{sf/L k|d'v k|wfgd+qL cfkm\gf] sd{rf/L -;]gfklt_ af/] lg0f{o ug{ l5d]ls d'n's ef/tsf] ;Nnfx dfU5g, lbNnLsf b"tsf k7fO{ lbg /fhb"t;+u cg'go ljgo ub{5g t/ ef/tdf k|wfgd+qLsf] laGtL ;'lgb}g . cgL pgL c+u'/ cldnf] 5 sf] z}nLdf d'n'sdf a}b]lzs x:tIf]k ePsf] rsf]{ efif0f ub{5g / cfkm'n] ef/t ;dIf lalGt r9fPsf] t/ ptfjf6 b"t gcfPsf] u'gf;f];fy ;la:tf/ ef/lto klqsfdf g} cGt/jftf{ lbG5g . :jo+ ;/sf/n] a}b]lzs x:tIf]k cfdGq0f u/]sf] of] eGbf gfËf] pbfx/0f s] x'g ;Sb5 <

      ef/t lge{/ /fhgLlt u/]sf k|wfg d+qLn] kl5Nnf] k|s/0fdf cfkm' dfq /fi6«jfbL ePsf] bfjL ub}{ ljb]zL k|e' ;fd' gem's]sf] egL vf; ul/ Eff/t lj/f]wL efif0f ubf{ xf:o gf6ssf] /fd|f] d+~rg b]lvG5 . s= k|r08 k|wfgd+qL eP kl5 klxnf] k6s rLg uP . kmsL{ cfpbf kIfftfksf] z}nLdf klxnf] e|d0f ef/t x'g] aofg u/L b'a} l5d]lsnfO{ Ps} rf]6L x}/fg kf/] .  ga]{  uP/ Tofxfsf ;dsIfL;+u ;f]em} lasf;sfnflu /sd dfu] . s'6gLlts cIfdtfsf] gd"gf klg ;/sf/jf6 b]lvof] .

/fhLgfdfsf] ;jfn M jf:tjdf dfcf]jfbL g]t[Tjsf] ;/sf/ k"0f{sfo{sfn /xg' kb{Yof] . o;n] dfcf]jfbLn] b]z / b]zn] dfcf]jfbL lrGg] /fd|f] cj;/ lbGYof] . Ps kl5sf] csf]{ c;kmntf afx]s s'g} klg pknlAw lbg g;s]sf] ;/sf/sf] ef/ :jo+ dfcf]jfbLnfO{ c;x\o eof] . / dfcf]jfbL cfkm} /fhLgfdf lbO{ aflxl/g] dgl:yltdf k'Uof] .

      clxn] dfcf]jfbL cfkm\gf] alxu{dgnfO{ gful/s ;jf]{Rrtf / /fli6«otfsf] ;'Gb/ hfdf klx/\ofpg sl6a4 5 . dfcf]jfbL cfkm\gf] g]t[Tjsf] ;/sf/sf] cIfdtf, c;kmntf, ckl/kSjtf / ljj]slxgtfsf] 7"nf] syfnfO{ gful/s ;jf]{Rrtf / /fli6«otfsf] cfj/0fdf n'sfpg rfxG5 . 

      k|wfgd+qLn] ;+lawfg lgdf{0f ug]{ / zfQL k|lqmofdf k|lta4 /xg] ;sf/fTds 3f]if0ff u/]sf 5g . dfcf]jfbLsf] zfQLk"0f{ /fhgLltdf cjt/0f x'g ;sf];\ . ;dodf ;+ljwfg lgdf{0f xf]; / lbuf] zfQL axfn xf]; of] g]kfnL hgtfsf] rfxgf xf] . dfcf]jfbLn] ;/sf/ ;+rfngsf gsf/fTds / ;sf/fTds pknlAw / cg'ejnfO{ ljZn]if0f u/L, slxn] ;/sf/df hfg] slxn] ljkIfdf /xg] /fhgLltnfO{ :jefljs ?kdf lng h?/L 5 . lbuf] zfGtL lgldQ ;+ljwfg lgdf{0f ug{ / o;sfnflu bnx? lar ;xdlt / ;xsfo{ cfjZos 5 . ;+ljwfg lgdf{0f ug{ dfcf]jfbLn] gofF ;/sf/df ;+nUg eO{ /fli6«o :j?k lbg cfhsf] cfjZostf xf] . o;n] bnx? larsf] 6'6]sf] ;xdlto k4ltnfO{ k'g{lhljt / k'g{kl/eflift ug]{5 .

 

GANGTOK

 

GANGTOK 

Gangtok, "The Town on a Hilltop" as is aptly called, is the first city of Sikkim.  Sprawling down the west side of the ridge flanking the Ranipul River, Gangtok is strategically located at an altitude of 5,500 feet above the sea-level.  It has a population of over 50,000 plus a huge floating populace.    

Gangtok became the capital city of Sikkim in the mid 19th century.  Since then it has become the seat of governance and the hub of all activities be it administrative, political, economic or cultural.  The town has rapidly transformed in its strive for a cosmopolitan stance.  Today the town has built up an essence for modernity with the hub-bub of urban existence.  

However the aura of its old world charm, the heady cultural presence and the warm cordiality of people never fails to mesmerize one.  It extends an alluring insight into the inspiring land of tranquility.    

With an increased tourist influx in the recent years, the town has surfaced into the mainstream of the tourism industry.  It has become the base from which tourists can plan their exploration into Sikkim.  Modern amenities in relation to accommodation, cuisine, transport and communication are available.  For further assistance, established tour operators can be contacted.   

PLACES TO SEE WHEN IN TOWN

Ascending through the winding roads from Ranipul one cannot overlook the enlivening natural setting of this pretty little Himalayan town.  The Manipal Central Referral Hospital & Medical College and the Government College situated at the mouth of Gangtok welcome one with a collage of smiles.  

Driving uphill, one can visit the Namgyal Institute of Tibetology.  This institute is reputed for its collection of invaluable old Tibetan books and manuscripts along with a range of Lepcha and Sanskrit manuscripts and ancient traditional scrolls.  It also houses a retail outlet for books, religious artifacts and Tibetan craft items.  

At a close proximity is the Do-Drul-Chhorten.  The Venerable Trulsi Rimpoche, head of the Nyingmapa order of Tibetan Buddhism, built it in 1945.  It is believed that the stupa contains complete sets of Dorjee Phurba (Bajrakilaya), a set of Kan-gyur relics (holy books), complete Zung (mantras) and other religious objects.  

Another important seat of the Nyingmapa order is the Enchey Monastery.  It was built on the site sanctified by Lama Ruptob Karpo who was known for his powers of flying.  This 200 years old Lamasery is one of the oldest monasteries of the East District.  

One can take a ride in the cable car from Deorali to the Tashiding Secretariat via Hur Huray Dara while enjoying the scenic splendor as well as the hustle and bustle of the town.    

Tshuklakhang, the royal chapel, lies within the palace grounds.  It is the principal place of worship and assembly and the repository of a vast collection of Buddhist scriptures and invaluable thangkas.  The ceremonial preceding of Kogey Thuetor --- the worship of the snowy range and the Gungsor celebration of the Tibetan New Year are performed here.  

One of the favorite spots for walks is the Ridge Road that stretches from the Royal Palace to the White Hall.  The Sikkimese style pergola inside the Ridge Park is an ideal place to sit and take in the delicious flavors of nature especially during the cherry blossom season.    

In the vicinity is the Flower Show Complex where floricultural exhibitions are organized throughout the year.  The prided orchids of Sikkim, seasonal flowers and bansai are placed for display.  

Further down, near Zero Point is the Directorate of Handlooms & Handicrafts.  Set up to promote local arts and handicrafts, it is the place to catch up with the souvenir hunting.  You can also get up close with the craftsmen in the process of weaving, wood carving, doing intricate bamboo work and painting of ethnic Sikkimese designs on carpets, blankets, shawls and mognolia wood tables.  

M.G. Marg is in the heart of Gangtok town and is the center of all commercial activities. It is lined with an assortment of shops, eateries, hotels, cyber cafes, entertainment centers, etc.  The Tourist Information Center is also situated here.    

Lal Bazaar is just a stone's throw away.  One can find a tantalizing combination of sights, sounds and smell.  It comes alive especially on Sundays which is traditionally the 'Haat' or market days.  

On a ridge 7 kilometers away from Gangtok is the Ganesh Tok whence viewers get a bird's eye view of sprawling Gangtok town, especially spectacular in a clear night.  Across the hills Mt. Kanchanjunga and Mt. Sinolchu loom over the horizon.   

A little distance away is Hanuman Tok, at an altitude of 7,200 feet above the sea level.  There is a Hindu temple meticulously maintained by the resident unit of the Indian Army.  Devotees from all over come to offer prayers as there is a popular belief that wishes made here are fulfilled.  

Encapsulating a verdant expanse of 205 hectares is the Himalayan Zoological Park.  This is the natural habitat of the red panda, various species of deer, Himalayan black beer, snow leopard, blue sheep and other endangered animals of the Eastern Himalayas.  The animals are maintained using "Immersion Exhibit Technique" for the first time in India.  

-----*-----

 

जेब्राक्रसमा उभिएर

                   जेब्राक्रसमा उभिएर (Story)                           

Anamolmani Paudel

 

म जेब्राक्रसमा उभिएको थिएँ । ऊ पारिपट्टि थिई ।
      लमतन्न सडकले हामीलाई छुट्याएको थियो ।
ऊसँगको मेरो यो दोस्रो भेट थियो ।
             यसअघि पहिलो पल्ट मैले उसलाई सायद विश्वविद्यालयको चौर, गेट वा कक्षातिर कतै देखेको थिएँ । ठ्याक्कै ठाउँ याद भएन । त्यो भेट भनौं वा देखादेखमात्र थियो ।
              म उभिएको पछिल्तिर पुस्तकपसल थियो । दुई पाउ जमिन ओगटेर म जहाँ उभिएको थिएँ त्यसको ठीक अघिल्तिर लमतन्न पिच सडक सुतेको थियो । मेरो टाउकोमाथि असुहाउँदो गरी जेलिएका बिजुलीका तार थिए, र त्यसभन्दा माथि खुला आकास घोप्टिएको थियो । हल्का हरियो रङ पोतिएका बिजुलीका खम्बाहरू मेरै लहरमा उभिएका थिए । आकासमा कतै पनि बादलका राँटा देखिएका थिएनन् । म नीलो आकासले छोपिएको थिएँ ।
            बाँचेको प्रमाण दिन मान्छेहरू सडकमा ठमठम हिँडिरहेका थिए ।
            बत्तासिएर कुद्ने गाडीको बेगले उडाउन खोजेको साडीको सप्को, कुर्ताको सल र र स्कर्टका फेरहरू समातेर केही युवती पारिपट्टी अर्को सडक छिचोल्दै, सम्हालिएर किनारै किनार हिँडिरहेका थिए । त्यो भीडमा चिनेको अनुहार कोही पनि थिएन । त्यत्रा मान्छेबीच कसैको अनुहार कसैसँग मिल्ने खालको थिएन । सोच र बुद्धि मिल्ने कुरै भएन !
        मेरै लहरमा उभिएका युवाहरू हावाको बेगसँगै कुतकुतिए कि भन्ने ठानेर पनि मैले उनीहरूको अनुहारमा हेरिनँ ।
           बरु झिमझिम गरिराख्ने मेरा आँखाहरू आधा चिम्लिएर आफूलाई बुद्धझैं अर्धस्मित राखेँ ।
          जेब्राक्रसमा नीलो बत्ती बलेको थिएन ।
              तेस्रो पटक भेट हुँदा थाहा भयो ऊ केही वर्षअघि यही विश्वविद्यालयकी विद्यार्थी थिई । परिचय भयो । नाम बताई, सिन्थिया । बालुवाझैं कहिल्यै नबाटिने र फुस्किरहने  जिन्दगी बोकेर हिँडिरहेकी छु भन्थी । साँझको घाम छेकिएर कतै खुला चौरमा देखिएको हिमालको छायाजस्तो सधैं उदास देख्थेँ ।
          ऊ विस्तारै मसँग नजिकिई । कम हाँस्थी । 
             एक दिन कफिगफ चल्दै गर्दा क्यान्टिनमा सुस्केरा छाडेर भनी, 'मैले खोज्नु छ सर, धेरै खोज्नु छ । मैले यहाँ जिन्दगी हराएको छु । आफैंलाई हराएको छु ।' मेरा लागि ऊ रहस्यमयी बन्दै गएकी थिई ।
         त्यसपछि ऊ निकै दिन हराई ।
         'कहाँ गएकी थियौ,' भेटपछि क्याम्पस गेटमै मैले सोधेको थिएँ, 'निकै दिन हरायौ नि ।'
           'त्यतिकै सर, आफ्नै काममा हिँडेकी थिएँ, तर यसपटक काम हुन सकेन,' उसले यत्ति भनी । 
   'मैले गर्न सक्ने सहयोग केही छ ?'
   'होइन सर, केही छैन । म एक्लै गर्न सक्छु ।'
    त्यसको केही दिनपछि ऊ फेरि हराई । 
        विदेशी नियोगको मेरो म्यादी जागिर भरखरै सकिएको थियो । केही जिल्लामा १२ वर्षको द्वन्द्वको असर हेरेर म भरखरै फर्किएको थिएँ ।
           यो घुमाइमा मैले डढेका घरहरू हेरेँ । भत्किएका र गोलीले छियाछिया बनाइएका पुराना ऐतिहासिक दरबारहरू हेरेँ । काटिएको झोलुंगे पुल र छिनाइएको तुइन हेरेँ । आधा डढेको बाँ र गारो भत्किएको स्कुल हेरेँ । बम पड्किएको र गोली चलेको आवाजले स्वर हराएका, श्रवण गुमाएका मान्छेको विच्छिप्त मानसिकतालाई पढेँ । जो अझै पनि नयाँ मान्छेसँग बोल्न डराइरहेका थिए ।
त्यो अध्ययन भ्रमण सकेर म केही दिन अघिमात्रै फर्किएको हुँ । 
             म फेरि मनोविज्ञान केन्द्रीय विभागमै हाजिर भएको थिएँ । यहीँबाट मेरो करियर सुरु भयो । सायद अन्त्य पनि यहीँबाट होला । मास्टर भएँ । चक-डस्टरसँग खेल्दै दिन बिताएँ । थरीथरीका विद्यार्थी भेटेँ । छाँटछाँटका मास्टरहरू देखेँ । पुरानो मोटरसाइकलमा हुइँक्याएर विश्वविद्यालय छिर्थें । थेसिसका चाङहरूमा आफूलाई हराइरहेँ । अनुसन्धानका रिपोर्ट केलाउँदै त्यसको परिणाममा घोत्लिएँ ।
             विद्यार्थी आउँथे नमस्कार गर्थे । मनोविज्ञानका नयाँनयाँ कुरा सुनाउथे । म लोभिन्थेँ ।
           मोटरसाइकल बिग्रिएको केही दिन भएको थियो । म हिँड्दै विश्वविद्यालय जान्थेँ ।
      र, म यो जेब्राक्रसमा सधैं उभिनुपथ्र्यो । 
          हामी पहेँलो रंग पोतिएको एउटा घरभित्र छिर्‍यौं । ठूलो चौर थियो । बीचमा मसलाका सुरिला रूखहरू थिए । केही पोथ्राइला रूखमुनि बस्ने बेन्चहरू थियो । केही मान्छे त्यहाँ सुस्ताएको देखिन्थ्यो । एप्रोन भिरेर घाँटीमा स्टेथेस्कोप झुन्ड्याएका डाक्टरहरू यताउता गरिरहेका थिए ।
           भित्र छिर्नेबित्तिकै सिन्थिया झट्टारिएर मेरो छेउमा आई ।
          'तिमी यहाँ कसरी ?' मैले अचम्म मानेर एक सासमा सोधेँ ।
           उसले एक टक हेरिरही । वरिपरि हेरेँ त्यहाँका सबै मान्छे आ-आफ्नै हाउभाउमा थिए । सबैको उस्तै पहिरन थियो । अरूले जस्तै पहिरन उसले पनि लगाएकी थिई । मलाई एक मनले त यो सिन्थिया हो भन्ने विश्वास भएन । तर, त्यो उही सिन्थिया थिई जसलाई क्याम्पसमा भेटेको थिएँ । जो दह्रिलो मन र आँट लिएर हिँडेकी देख्थेँ । यो केटी बिरामीका रूपमा कसरी मानसिक अस्पताल आइपुगी भन्ने अनेक तर्कना मनमा आइरह्यो ।
    मैले उसलाई छोएँ ।
        'भन सिन्थिया तिमीलाई के भयो भन । तिमी कसरी यहाँ आइपुग्यौ ?'
       उत्तरमा ऊ एकछिन भक्कानिएर रोई । आँसुले दाग बसेका उसका गालामा फेरि आँसु बग्यो । पिलपिल आँसु झारी ।
         एकै छिनमा ऊ दृढ देखिई ।  

                'मुक्ति सर ! अब मैले केही बोल्नु छैन । केही भन्नु छैन । सबै कुरा झोलुंगे पुल काटेपछि त्यहाँका मान्छेले बोले । तुइन काटेपछि त्यहाँका मान्छेले केही नभनेर पनि बिनाआवाज धेरै थोक बोले । हामीले तिनलाई बन्दुकका कुन्दाले मुखैमुखमा हान्यौं । सबै कुरा स्कुलमा पढाउँदै गरेको मास्टरलाई चौरमा पाता कसेर सेरेपछि त्यहाँका विद्यार्थीले कोकोहोलो गर्दै बोले तर हामीले तिनलाई पनि छाडेनौं । बहादुरीपूर्वक तिनका मुख रगतपच्छे हुनेगरी कुट्यौं । सबै कुरा ती निर्दोष महिलाले बोले जसलाई हामीले जगल्ट्याएर बन्दुक भिरायौं ।'
            केहीबेर ऊ रोकिई । छड्के नजरले मलाई हेरी ।
              म अचम्ममा परेँ । हिजो ऊ के थिई ? छापामार ? कि सेना ? उसले यो कुरा मलाई पहिला कहिल्यै किन भनिन ? ऊ किन समातिई र यहाँ आइपुगी । मैले भेटुन्जेल ऊ सद्दे थिई । धेरै खोज्नु छ भन्थी । उसले के खोजी र के भेटी ?
           'अब मलाई पागल बनाइसकियो सर । सायद मलाई कोही भेट्न दिइने छैन । म पागलखानाकी बिरामी भइसकेँ । भन्छु, म पागल होइन । तर यहाँ प्रत्येक पागल यसै भन्छन् भनेर मलाई उडाउँछन् सर ।'
ऊ निकै कठोर देखिई ।
              'म मुक्तियुद्ध लडेर आएकी मान्छे हुँ । तर मुक्ति सर ! त्यो युद्ध सभ्य र भलाद्मी कहिल्यै भएन । लडाइँ सरल र रमाइलो कहिल्यै हुँदो रहेनछ । धेरैपटक सोच्दै नसोचेका घटनाहरू भए । यिनै घटनाहरूबाट म अहिले विच्छिप्त बाँचिरहेछु । तर, म पागल होइन । मलाई हिजोको विगतले आङ सिरिङ्ग हुन्छ । विगतप्रति पश्चाताप गर्नु पागल हुनु होइन ।'
        अब मलाई प्रस्ट भयो ऊ छापामार थिई । 
          त्यही चौरमा उभिएर उसले आफ्नो विगत पनि कोट्याई,
           म निकै तगडा थिएँ । सधैं युद्धको अग्रिम मोर्चामा हुन्थेँ । मेरो सबैभन्दा प्रिय बन्दुक सधैं मसँगै हुन्थ्यो । काँधमा बन्दुक बोकेर आवाज विहीनहरूको आवाज ल्याउने मुक्ति अभियानमा हामी लागेका थियौं ।
           पार्टी मेरो कामको राम्रै मूल्यांकन भएको अनुभव गरिरहेको थिएँ । हो त्यही बेला मेरो भेट भयो कमरेड किरणसँग । हामी एउटै उद्देश्यका लागि युद्धमा थियौं । दुस्मनलाई परास्त गर्न हामी सधैं यौटै मोर्चामा हुन्थ्यौं ।
             पार्टी प्रेम बर्जित थियो । मलाई प्रेममा त्यस्तो लगाव पनि थिएन । देश, जनता र निमुखाहरूको मुक्तिका लागि हिंड्नुपर्छ भन्ने मात्रै मनमा थियो । दिनभर सबै उस्तै लाग्थे । तर जब दिन ढल्दै जान्थ्यो मलाई कमरेड किरणको व्यवहारमा शंका लग्थ्यो । उनी मलाई थाहा नपाएजसरी छुन खोज्थे । हात मिलाउँथे र सुम्सुम्याउथे । मेरा ओठ, गाला र कम्मरको प्रशंसा गर्थे ।
एक साँझ सेन्ट्री रहँद उनी मेरो नजिक आए ।
     'हल्ट'
      'कमरेड के-१२'
        उनले आफ्नो कोड भनेपछि म चुप रहेँ ।
         त्यो अँध्यारोमा उनी मेरो नजिक आए । जीवनका कुरा गरे । मेरो प्रशंसा गरे । मैले कुनै प्रतिक्रिया जनाउन नपाउँदै उनले मलाई जबरजस्ती गरे । मैले घटना कसैलाई भन्नै सकिन । सारा घटना यसरी भए कि केही नभएजस्तै ।
           त्यसपछि मैले त्यो अँध्यारो रातमा आकास मैमाथि खसेजस्तो अनुभव गरेँ । यी सारा मुक्तिका भाषण देखावटी रहेछन् भन्ने लाग्यो ।
              त्यसपछि मेरो उत्साह, उमंग बिस्तारै सेलाउँदै गयो । युद्ध र मुक्तिका कुराप्रति वितृष्णा र घृणा लाग्दै गयो । तर म त्यहाँबाट निस्केर हिँडिहाल्ने अवस्था थिएन । मन बाउँडिरह्यो । त्यसको केही समयमै शान्ति सम्झौता भयो र हामी क्यान्टोनमेन्ट छिर्‍यौं ।
            क्यान्टोनमेन्ट पनि मलाई सुरक्षित लागेन । डर लागिरह्यो । यो युद्ध युद्ध होइन रहेछ जस्तो लग्यो । एकोहोरी । मुटु दुख्लादुख्ला जसरी चीसो भइरहन्थ्यो ।
             आँट गरेर एक साँझ त्यहाँबाट भागेँ । जतिखेर मेरो तपाईंसँग भेट भयो । मलाई ती सबै विद्यार्थीलाई जस्तै बिस्तारै कलम मन पर्न थाल्यो । कापी-किताब मन पर्न थाल्यो । तपाईंलाई देख्थेँ, मलाई उही मुक्ति अधिकारीको याद आउँथ्यो र फेरि एक पल्ट भाउन्न हुन्थ्यो । मुक्ति अधिकारी जसलाई हामीले लमजुङमा स्कुलमै पाता कसेर सेरेका थियौं । त्यो समवेदनामा रुने विद्यार्थीलाई पनि हामीले छाडेनौँ । संयोगले तपाईंको नाम पनि मुक्ति नै रहेछ । मलाई उही मुक्ति अधिकारीको पुनर्जन्म भयो कि जस्तो लाग्थ्यो ।
              क्यान्टोनमेन्टबाट भागेर पनि म बाहिर बस्न पाइन । तिनै कमरेड किरणले फेरि त्यहीँ लगे । ममाथि बढी निगरानी हुन थाल्यो ।
         मुक्ति सर म अहिले पनि पागल छैन । मलाई मानसिक अवस्था ठीक छैन भनेर यहाँ ल्याइएको छ ।
          उसका यी सबै कुरा सुनेपछि मैले क्यान्टोनमेन्ट सम्झिएँ । विदेशी नियोगको म्यादी जागिरमा क्यान्टोनमेन्टका लडाकूहरूलाई दिएको मनोपरामर्श सम्झिएँ । मैले अझै क्यान्टोनमेन्टका लडाकूको धेरै कुरा बुझ्नै बाँकी रहेछ भन्ने लाग्यो ।
उसको कुरा सुनेर मसँगै यो मानसिक अस्पताल आएका मेरा केही साथी र केही विद्यार्थी चुपचाप थिए ।
           उसले समस्याको पोको फुकाउँदै फेरि भनी,
          'मुक्ति सर ! मलाई दिनभर केही हुँदैन । जब सुर्य पहेँलिँदै र रात कालो बन्दै जान्छ त्यसपछिको एकान्त र चकमन्नले मेरो शरीरलाई सुम्सुम्याउन थाल्छ । हररात म यो मझेरीमा बाटो भुलेर अलमलिएको बटुवाजस्तो चारैतिर हेरेर बस्छु । बन्दुक र बम पड्किएको, मान्छे चिच्याएको आवाजले मलाई झस्काइरहन्छ । मेरो मनमा मात्रै घाउहरू छन् भन्ने अनुभव गर्छु र ती घाउ अन्धकार बढ्दै गएपछि बिस्तारै बढेजस्तो लाग्छ ।
            मसँग पाप्रा उप्किँदै फेरि बल्झिदै र दुख्दै गर्ने घाउहरू छन् । म सधैं कहिल्यै निको नहुने यिनै घाउहरू लिएर बसिरहकी छु । बिर्सिन नसक्ने याद, सहन नसक्ने पीडा, थेग्नै नसक्ने दर्दले म किचिएकी छु । विगत र त्यो विगतमा हृदयभरि क्रान्तिले बनाइदिएका चोटहरूले म दुखिरहेकी छु ।
सर, मैले विद्रोह गरेर जिन्दगीलाई जित्न सकिनँ । मजस्तै विद्रोह गर्ने कसैले पनि केही जित्न सकेनन् । बरु आफैसँग हारे । म आफ्नै जिन्दगीसँग हारेँ । समयसँग हारेँ । मैले सँगै लिएर हिँडेका सिद्धान्त, विचार र बोकेको बन्दुकसँग हारेँ । म बिस्तारै त्यो बन्दुकको नालजस्तै खिईँदै छु, मुक्ति सर । बन्दुकले कहिल्यै कसैलाई जित्न नसकिने रहेछ । मान्छे तर्सिएर आफ्नो पक्षमा लाग्नु र साँच्चिकै आफ्नो विवेकले आफ्नो हुनु फरक कुरा रहेछ ।
          उसले आफ्नो उकुसमुकुस पोखेपछि चुप लागेर एकटक हामीलाई हेरी । उसका आँखामा विगतप्रतिको ग्लानी प्रस्ट देखिन्थ्यो । मैले कहिल्यै निको नहुने द्वन्द्वका घाउहरू बेकेर बसेका ऊजस्तै धेरैको भविष्य सोचेँ । कतिलाई हिजोको पीडाले यसैगरी छुँदो हो, सम्झेँ ।
              'सर मलाई बहिर निकाल्न सहयोग गर्नुस् । म बाहिर बस्न चाहन्छु । मैले बनाएका घाउहरू म आफैं मेट्न चाहन्छु । छिनाइएका झोलुंगे पुल र चुँडाइएका तुइन बनाउन चाहन्छु । सर ! म तपाईंलाई बाहिर भेट्छु सर, अब बाहिर भेट्छु ।'
            यति भनेर ऊ मेरो उत्तरको प्रतीक्षा नगरी त्यहाँबाट पहेँलो घरको कुनै कोठातिर गई ।
                हामी सशस्त्र द्वन्द्वले युवामा परेको मानसिक प्रभावका बारेमा बुझ्न त्यहाँ पुगेका थियौं । केही बुझ्यौँ । अस्पतालका निर्देशक थिएनन् । सामान्य केही जानकारी लिएर फेरि जाने गरी हामी फक्र्यौं ।
 
               जेब्राक्रसको हरियो बत्ती बलेको थियो । मान्छेहरू सडकमा सल्याङमल्याङ गर्न थालेका थिए । बत्तासिएर हुइँकिने गाडीहरू थामिएका थिए ।
             केही त्रसित र हतास मुडमा सिन्थियालाई मैले पारि सडकमा उभिएको देखेँ । यो भीडभाड सडक काटेर भेट्नुपर्ला सोच्दै थिएँ । जेब्राक्रसमा हरियो बत्ती बल्यो । सडक काटेर पारी पुग्दा सिन्थिया त्यहाँ थिइन । दायाँबायाँ हेरे कतै देखिइन । जेब्राक्रसमा रातो बत्ती बलिसकेको थियो । सडकमा अघि रोकिएका गाडीहरू फेरि चल्न थालेका थिए ।
              क्याम्पस पुगेर पत्रिका उठाएँ । पहिलो पृष्ठमा प्राथमिकतासाथ तस्वीरसहित छापिएको समाचारको शिर्षकको थियो,'क्यान्टोमेन्टबाट भागेकी सिन्थिया उपचार गर्दागर्दै मानसिक अस्पतालबाट पनि भागी ।'
       मैले यो भीडभाड सडक छिचोल्नु छ । र म पारि बलेको रातो बत्ती हेर्दै जेब्राक्रसमा उभिएको छु ।